Ак болыт күләгәсе

Хурлыгы! Җир тишегенә керерсең!.. Ире ниндидер бер кәнтәй белән типтерә икән!.. Бүген ишетте. Гарьлегенә ничекләр итеп түзмәк кирәк...

Бу хакта теленә корт төшкән ахирәте җиткерде. Әле тагын: «Фидаилең, уч төбендәге юеш сабын кисәге кебек, синнән шуып китеп бара, иртәме-соңмы ялгыз калачаксың, аның дилбегәсе – кая дилбегә үк булсын! – дилбегәнең дә бер очы гына кулыңда эләгеп тора бит инде», – ди!..

Һай, ахирәткәем! Бу хәбәрне ишеткәч, Тәслимә ялгыз каласын уйлап елар дигән идеңме әллә? Кайда ул елау! Әүвәл бик каты гарьләнде ул. «Мокыт! Бозау! Ни җитмәгән? Югыйсә бозауның да бозавы бит үзе!» – дип бәргәләнде.

Баксаң, Фидаил гади бозау гына түгел, аның ире уҗым бозавы да икән әле!

«Син үзең ут уйната торган хатын, үзең нәкъ карга бала­сы!» – дип әрли-әрли, иренең «уҗымга» йөрүен ахирәте Фә­ри­дә чиште. Хатын иң соңыннан белә диюләре хак икән...

Фәридә әллә сөенеп әйтә инде, әллә – хәер, кем белсен – кызганып, чын күңелдән жәлләп йөрүе инде – Тәслимә бу хәтлесен үк аңышып бетерә алмады. Ул чакта халәте ни булса да чамаларлык, аңларлык түгел иде. Аннан соң күңел дигәне дә икеле-микеле әле. Бәлки, бу юк һәм буш сүз генәдер?! Дошман сүзедер?! Һәй, шулай гына булсачы! Шулай булсамы? Әгәр дә мәгәр алай түгел икән... Ул Фидаилне, ул Фидаилнеме?! Берәр җиреннән эләктереп, трамвай артына тагып җибәрәчәк!.. Тәслимәме, Тәслимә!..

Казан каласы зур кала. Трамвайлар алар яшәгән ун катлы йорт каршысыннан гына уза...

...Хыянәт шундый була микәнни ул? Бигрәк тә гарьлеге үтерә. Тәслимә өчен – теләсә, көзге караңгы төннең күгенә учлап йолдыз сибә алырдай, күз карашы белән иртәнге томаннарны эретерлек чая һәм чибәр хатын өчен – әйтеп һәм сөйләп бетерә алмаслык хурлык-гарьлек ләбаса бу!

Аннан соң... аннары ирләре хыянәт иткән хатыннар ни кыла да, алар нишли икән?

Берәүләр авыз ачып сүз дә әйтә алмыйлардыр: мышык-мышык елыйлар да елыйлардыр. Икенчеләре «бозык» ирнең битен тырнап бетерәләр, өйдә, балалары янында кара тавыш чыгаралардыр. Кайсыберләре, бәлкем, гариза тотып, суд юлын таптыйлардыр...

Дөнья хәтта салават күпере кебек кенә дә түгел, дөнья күзендә мең төрле төс чагыла. Кемнең күңеле аны кай якка таба әйди – ул шулай эшли. Адәм баласының күңелендәге хисләр яр читләрен кимерә-кимерә бәргәләнеп аккан язгы ташу кебек. Акыл дигәнең исә шул ташу өстендә чайкалган йомычка кисәгенә генә әйләнеп кала андый чакта.

Әмма татар кызларына хас булмаган зәңгәр күзле, алтын бодай башагы кебек сары чәчле, тик тора белмәс тынгысыз җанлы Тәслимәнең холык-фигыле әле әйткән төрләрнең берсенә дә туры килми, ул кысаларга гына сыешып җитә алмый иде. Ул Тәслимә иде, үзенчә һәм башка иде. Алма кебек ун яшьлек малаеның әтисез калачагы хакында да уйламады. Фидаил белән ни газап­лар кичерә-кичерә алган өч бүлмәле фатир да күзенә күренмәде. Күңелгә бары тик «үч алырга кирәк» дигән теләк кереп урнашты. Шуннан соң гына җаны тынычланып, күңеле урынына утырачак, бары шуннан соң гына уч төбендәге песнәктәй тыпырчынган җанкаена тынычлык иңәр төсле.

Алар Фидаил белән унбер ел бергә гомер кичерәләр. Яшь чактагы мәхәббәт дигән уртак һәм шактый ук кайнар хис-тойгылары, гадәти тормыш шаукымына кушылып китеп, бер-береңә күнегү, ияләнү шикеллерәк төшенчәләр кысасында калдылар шикелле. Бу – син, монысы – мин, менә уртак җимешебез – балабыз, болар безнең гаилә була инде. Яшибез шулай тыныч кына. Фатир да бар, эшкә дә йөрибез, үзенә күрә акчасын да алып торабыз. Бу – тормыш итү, бергә-бергә гомер кичү...

Чү! Тукта! Торып тор! Әле менә хәерсез бер теләк – үч алу теләге – күңеленең кай төшендәдер давыл кебек кузгалган әлеге хис хатынның башын чуалтып ташлады. Чү! Сабыр ит әле! Кешеләр арасында яши бит алар! Икесе генә карурманда түгел ич! Тәслимә үзе дә... Әйе, әйе, бергә эшләгән хезмәттәше Шамилне ул үзе дә якын итә бит. Кайчак, онытылып китеп, егетнең маңгай бөдрәләренә бармак очлары белән генә орынып аласы килеп куйган мизгелләре булмыймыни?! Әлбәттә, ул үзен бик тиз кулга ала, ояла, кызара һәм үз-үзен әрли, талый башлый.

Ә бүген исә күзенә ак-кара күренми. Бүген күңелендә дәһшәтле давыл!..

* * *

Тузгытылган җанын тынычландыру өчен, кимсетелгән хатын үч алуның берничә төрле юлын сайлады.

Шул ук ахирәте, шул ук Фәридә, ул ым кагуга, икенче көнне үк көндәшенең адресын китереп тоттырды. Адресны белүгә, Тәслимә уктай шундук атылыр төсле иде. Тагын Фәридә ярдәмгә килде.

– Кара бу кыяфәтеңне! Соңгы бер атнада җен хатынына ох­шап калдың! Әүвәл парикмахерскийга барып чәчеңне рәтләт! – дип, алтын киңәшен бирде.

Тәслимә шулай итте дә. Чәчләрен соңгы фасон белән кистерде, шуннан туп-туры көндәшенә юл алмакчы иде. Ләкин алай итмәде, әллә киселгән чәчләр муенына, тәненә кереп кунды, әллә инде батыр, кыю хатын эчтән шул рәвешле калтырана һәм күңелендәге хәерсез уй тынычлык бирми: аның тәне кычытырга кереште. Ул ашыгып кына өенә кире кайтты да юыну бүлмәсенә керде. Көзге сукыр түгел, аның күзе очлы: хатын кайнар су агыза башлауга кием астыннан араланган матурлык көзге йөзендә чагылды, карашын иркәләде, аннары көзге-күз түзмәде, оялып, шәрә тәннән карашын алды – «тирләп чыкты», пар белән капланды.

Хатын шкафтан кунакка йөри торган яңа киемнәрен алып киде, болай да килешле чәчләрен төзәтте һәм, затлы хушбуй сөртә-сөртә, көзге каршында әйләнгәләде дә өен бикләп чыгып китте.

Кая бара, нигә бара? Башында нинди уй-фикерләр хатынның?.. Хәер, бу вакытта җаны бераз тынычланган шикелле дә булган иде. Көзгегә дә зур рәхмәт: теле булса, ул аңа, һичшиксез: «Син бик гүзәл!» – дияр иде...

Хатын әүвәл ире белән күзгә-күз карашып сөйләшергә дә уйлаган иде. Тик бу мескенләнү, горурлыгыңны өстерәлчек ир аяк астына салып таптау була бит! Юк!

Бүген ял көне, бүген ире өйдә. Кичә, шимбә көнне, соңга калып кайтты. Эштә тоткарладылар дип акланып та маташты бугай. Ул кайтканда, Тәслимә малаен кочаклап йокларга яткан иде. Хәер, нинди йокы булсын инде! Әлеге хәбәрне ишеткәннән бирле...

Җомгада да соңга калып кайткан иде Фидаил. Ул төнне Тәслимә аны:

– Ник шунда гына кунып калмадың? – дип каршылады.

Шул вакытта Фидаил үзенең кыек эшләрен хатыны сизенгәнне белде. Акланырга дип авызын ачмакчы иде. Тәслимә тавыш чыгармагач, телен тешләп, койрыгын кысты.

Тәслимә исә үзенең сабырлыгына шаккатты. Ул – моңарчы һәр көнне диярлек төрле сәбәп тапкан булып яки бернинди сәбәпсез дә кайнап торган җаныннан пар чыгарып ала торган тынгысыз хатын – шулчаклы тыныч булса да булыр икән! Әллә гарьлек, хурлык һәм рәнҗеш-үпкәләре, песи баласы кебек бөгәрләнеп, бер төенчек яки йомгакка әверелгән дә тышка ыргылырга җай гына көтеп ятамы соң?!

Үзенә кирәкле фатирны тиз эзләп тапты ул. Казансу елгасы буенда, бик затлы итеп эшләнгән агач мәчеттән ерак түгел икән.

Ишек кыңгыравына үрелде дә аннары җәһәт кенә кулын кире алды. Ник килде ул монда?! Нәрсә калган? Шул рәвешле мескенләнеп йөрергәме? Фәридә: «Фидаилне кулдан ычкындырасың бит!  Ирсез хатыннар буа буарлык хәзер!  Һәммәсенә дә ир кирәк! Авызыңны ачып каласың бит, ахирәткәем!» – дип, учагына ялкын өстәп җибәргән иде. Фәридә ни әйтмәс! Җитмәсә, шул җирбитнең йөзенә сиптерерсең дип, кесәсенә бәләкәй газ баллоны да салган иде.

Хатын ишек кыңгыравына кабат басарга җөрьәт итмәде. «Мескенләнеп йөрергәме?» – дип уйлады ул һәм лифтка таба кире чигенде. Ул лифт каршына килеп җитүгә, аның ишеге ачылып китеп, ике кеше чыкты. Лифт эчендәге ут караңгы коридорны беразга гына яктыртып алса да, хатын аларның йөзләрен шәйләми калды, киемнәренә караганда яшүсмерләр бугай! Хатын почмакка посты.

Яшүсмерләр әле генә каршысында Тәслимә басып торган ишеккә таба атладылар. Үзләре ике генә авыз сүз дә алыштылар:

– Мин кулларын бәйләгәндә, син авызына чүпрәк тыгарсың!

Хатын, сулышын кысып, почмакка сеңде. Менә тегеләр ишек кыңгыравына бастылар. «Кем бар?» – дигән тавыш артыннан ук ишек ачылды.

– ЖКУдан без. Счётчик тикшерәбез.

Хуҗа хатын, ышанып, тимер ишеген дә ачты. Яшүсмерләр аны җәһәт кенә фатирына кире төртеп керттеләр дә артларыннан шапылдатып ишекләрен яптылар.

Тәслимә бер мәлгә югалып калды. Хуҗа хатынның чырылдап кычкырган тавышы гына аны кисәк айнытып җибәрде. Ул, кесәсендәге нәни газ баллонын чытырдатып кулына кысты да фатирга таба атлады. Үзе дер-дер калтырый, үзе сак кына ишеккә якынлаша. Эчке яктан бикләргә оныттылар бугай, йозак тавышы ишетелмәде.

Башка вакыт булса, Тәслимә урамга ничек очып чыкканын да сизми калган булыр иде. Бүгенге халәте ничектер сәер аның – гәүдәсе калтыранса да, үзе тыныч, сугышчан холыклы һәм куркусыз иде.

Ул сак кына ишеккә төртте. Рәхмәт төшкере, анысы тавыш чыгарып шыгырдамады, җай гына ачылды. Ике яшүсмер малай – берсе хуҗабикәнең кулларын артка каерган, икенчесе аның авызына чүпрәк мүкләп маташа – чит кеше кергәнен шундук сизделәр. Һәм берсе ишеккә таба атылды. Бу минутта Тәслимә, газ баллонын ике куллап кысып тотып, әзер тора иде. Газга тончыккан малайларны Тәслимә ишек төбендәге аяк киемнәренә таба этеп җибәрде. Тегеләр, сөртенешеп, буш капчыклар сыман, коридор идәненә аудылар. Аннары ул тиз генә хуҗабикәнең бәйләнеп җитмәгән кулларын чиште, авызындагы чүпрәген алды, шул мизгелдә үзе: «Һи, ямьсез нәрсә икән бит бу! Кай төшенә кызыккан моның Фидаил?!» – дип уйлап алды. Хатынның авызы да кечкенә түгел икән, шактый чүпрәкне сыйдырган. Ләкин озак маташырга вакыт юк, яшүсмерләр айнып, һушларына килеп аякка басарга мөмкиннәр иде.

– Телефоның бармы? Милиция чакырт! – дип боерды Тәс­лимә хуҗа хатынга. Тик тегенең керфеге дә селкенмәде, ул бер кат тынычланган иде инде, күрәсең.

– Юк, юк! Милиция кирәк түгел! Күрше подъезд малайлары бу! Наркоманнар, милициягә биреп җибәрсәң, ата-аналары күземне ачырмаячаклар!

Тәслимә башка сүз катмады, лып итеп кухнядагы урындыкка барып утырды. «Әллә ни чибәр булмаса да, сөйкемле генә нәрсә икән тагын үзе».

– Куркак малайлар алар үзләре. Милициядән котлары оча, ломкалары башланыр дип тә куркалар.

Көндәшенең ирен өстендә, уң яктарак, килешле генә миңе бар икән. «Гәүдәсе дә төз генә икән. Ә минем белән чагыштырганда...»

– Икенче подъезддагы минем кебек ялгыз хатын, шушы ике шакал өенә басып кергәч, милициягә хәбәр иткән булган икән. Икенче көнне иртән эшкә барганда берсенең атасы өстенә бульдогын җибәргән. Янәсе, ул сабыйларга ник милиция чакырттың! Ай-һай әшәке хәзер халык!

«Минем белән чагыштырып та булмый ич моны хәтта! Кискән тырнагыма да тормый бит бу! Әйе, миннән яшьрәк инде яшьрәген...»

– Сезгә бик зур рәхмәт инде. Коридордан ишетеп кердегезме соң? Күршедә генә милиция тора, капитан. Аның да ишеге ачылып ябылды. Ләкин ул андый эшләргә кысылырга яратмый. Теге юлы үзе шулай диде. Имеш, ул службада түгел, имеш, кысылырга не имеет право. Алкаш! Аракы сорап кермәсме әле?!

«Яшь булса да, минем белән чагыштырып булмый моны. Чебеш бит бу! Йоны йолкынган чебеш! Әллә... Әллә моның да битенә сиптереп, тибә-тибә кыйнаргамы?»

– Узыгыз әле, кухняга узыгыз. Хәзер чәй куеп җибәрәм. Теге шакаллар бүтән керми инде алар, яхшы сабак булды, рәхмәт инде сезгә!

Тәслимә карусыз гына кухняга узды. Көндәш чәй әзер­ләргә кереште. «Вкусы юк икән моның пычагым да! Стенасы бертөсле, өстәлдәге клеёнкасы – икенче. Гарнитурының төсе дә стена обое­на туры килми!»

– Үзем ул малайларны кызганам да мин. Япь-яшь килеш бит... Киләчәкләре юк инде ул мескеннәрнең!

«Тәрәзәдәге пәрдәсе дә килешсез. Һәй, чукынып китсен лә тәрәзәләре. Нәрсә, мин монда чәй эчәргә килдемме соң? Чәчләреннән йолка-йолка кыйнап чыгып китсәң инде моны... Болай да теге малайлар котын алды бичараның...»

– Әйбәт коньягым бар иде. Авыз итәбезме?

«Фидаилдән калганмы?» – дип, чак кына сорамый калды Тәслимә. Телен тешләп өлгерде. Әгәр дә мәгәр коньяк башланган булса... башланган булсамы? Шешәсе белән башына берне тондырам да чыгып китәм!»

Бәхеткә каршы, шешә ачылмаган иде.

Гомердә булмаганча, Тәслимә рәттән ике-өч рюмка эчеп куйды да авызы, тамаклары януга түзә алмыйча, кабалана-кабалана, өстәлдәге конфетка үрелде.

– Рәхмәт инде сезгә! Курыкмадыгыз! Яклаучысыз икән­ле­гемне белә ул шакаллар. Бер ай элек алар кергәндә, өйдә ип­тәш мужигым туры килеп тәпәләп чыгарган иде инде аларны. Якшәмбе көнне аның килмәсен беләләр.

Тәслимә өнсез калды. Бер ай элек диме! «Һай, син! Себерке! Әле мин бер атна элек кенә ишеттем бит! Бер ай ук бармыни инде!»

Хатын, кабалана-кабалана, кесәсеннән баягы баллонын чыгарды да күзләрен мөлдерәтеп үзенә карап утырган көндәшенә таба төбәде һәм төймәгә басты.

...Якшәмбе көн урамы. Чуп-чуар халык. Ыгы-зыгы. Аның – кешеләрдә, кешеләрнең анда эше юк. Ул... ул – бу дөньядагы иң бәхетсез һәм кирәксез, ташланган, мыскыл ителгән, җаны мәсхәрәләнгән мескинә хатын.

Күктә ак болытлар. Яңгырсыз, кысыр болытлар. Җирдә кайсы култыклашкан, кайсы җитәкләшкән яшь кызлар, егетләр.

Күктә ни булса – җирдә шул булыр. Яшьләрнең кыяфәтләре сүрән.

Аларның Фидаил белән беркайчан да кала урамында җитәк­ләшеп йөргәннәре булмады. Кинога барганда-кайтканда култыклашканнардыр инде анысы...

Алар икесе дә бер авылдан, классташлар иделәр. Мәктәп тәмамлаганнан соң, икесе дә университетның математика факультетына укырга керделәр.

Аннан соң ул Фидаилнең – яшь лейтенантның – армиядән хез­мәт итеп кайтканын көтте. Каникулда өйләнештеләр. Замана җил­ләре уңай якка исә башлагач, Фидаил компьютерлар белән эш итүче шәхси фирма ачып җибәрде. Тәслимә, университетны тәмамлауга, мәктәпкә урнашкан иде, һаман да математика укыта.

Туйларында аларга ак бәхетләр теләделәр. Нинди була икән соң ул ак бәхет? Күктәге ак болытлар кебекме? Бәлки, яңа яуган ак кар сымандыр? Үзе ап-ак, үзе сап-салкын!.. Өшетә, туң­дыра...

Тәслимә тротуар буйлап атлады, йөгерде. Атламый да, йөгерми дә, ә бәлкем, йөзә торгандыр ул! Ә алда иксез-чиксез зур чәчәкле болын! Көне! Кояшлы да, матур да. Болын аллы-гөлле чәчәкләр белән тулган. Чәчәкләрне үбеп-үбеп очкан күбәләкләрнең ниндие генә юк! Күбәләкләр Тәслимә атлы озын толымлы, күк йөзе кебек чиста, зур күзле кызчыкның кулларына куна, кыз аларны иреннәренә үк китереп серле сүз пышылдыйм дигәндә генә, алар капылт кына очып китәләр.

Чү! Тәслимәнең алдыннан гына, түмгәкләргә абына-сөртенә тагын кемдер йөгерә түгелме соң? Ул да күбәләкләр белән куышлы уйный. Кем булсын инде?! Фаил бит! Аның газиз баласы! Тәслимә күбәләкләр артыннан түгел, ә улы янына йөгерә икән бит. Ә болын... болын бик зур. Карале, шундый зур болын читәннәр белән уратып алынган. Читәннең аргы ягында тагын бер шәүлә күренә. Фидаил түгелме соң? Шул бит, үзе! Тик ул читән аша бу якка чыга алмыйча азаплана икән. Шулчак нидер булды: күктә берән-сәрән генә йөзгән ак болытлар кояшны каплады, чәчәкле болынга күләгә сузылып ятты: шуның артыннан ук баш очында иләмсез зур канатлы кош пәйда булды. Әлеге кош кычкырган тавышына караганда гап-гади, әмма бик дәү козгын икән. Ул җилкәндәй канатларын шапылдатып алды да читән буенда Тәслимә белән Фаилгә кул изәп торган Фидаилне күтәреп тә алып китте. Алар югарыга, бик биеккә күтәрелә башладылар. Менә козгын кинәт кенә яшь хатын-кыз кыяфәтенә керде. Әлеге яшь хатын белән Фидаил, бергәләшеп, кояшка таба оча башладылар. «Кояшка бик артык якынаймагыз! Яндыра, көйдерә бит!» – дип кычкырды Тәслимә. Кычкыруын кычкырды, әмма тавышы чыкмады. Аның тавышын урлап киткәннәр иде...

Болын да, андагы чәчәкләр, күбәләкләр куып йөргән улы да кинәт юкка чыктылар. Янәшәсенә килеп туктаган машинаның сызгырган тавышыннан өркеп, хатын яшь боландай читкә сикерде. Машина тәрәзәсеннән кыркылган такыр башлы шома йөз күренде.

– Девушка, а, девушка! Работаешь? Давай садись! Для тебя и 50 баксов не пожалею! Садись, коровушка моя! Деньги вперёд получишь, а!

Тәслимә авызын ачарга да өлгермәде, джипның арткы ишеге ачылып, кемнеңдер көчле куллары аны машина эченә суырып та алды. Арткы утыргычта кыска чәчле, шома битле яшүсмер утыра иде.

Хатынның гәүдәсе буйлап бер көтү кырмыска чабышып узды, куркуыннан тезләре калтырады, бер-берсенә тешләре бәрелде. Һәм ни гаҗәп: мизгел эчендә үз-үзен кулга ала алды да бәргәләнмәде, чәбәләнмәде, сиздермичә генә кесәсенә тыгылды да матур авызларын җәеп елмайгандай итте. Бите, тамаклары, алай гына да түгел, бар гәүдәсе уттай яна, кызыша башласа да, тавышын суытып, мөмкин кадәр битараф булырга тырышты:

– А куда едем? – дигән булды, ул чытлыкланып.

Руль артында утырган муенсыз кара-кучкыл йөзле ир артка таба борылды һәм авызын ачып нидер әйтергә җыенган гына иде, хатын аның йөзенә газ җибәрде, шул мизгелдә диярлек үк янәшә утырганын да өлешсез калдырмады.

Җитез мәче кебек машинадан чыгып, кая таба чапканын да белештермичә йөгерде дә йөгерде хатын. Сулуы кабып һәм эченә кату чыгып тукталып калганда, ул Әмирхан урамының аргы ягына килеп җитә язган иде инде. Машина базары да кул сузымы җирдә генә – үзенең кайда икәнлеген хатын шуның буенча чамалады, чөнки иренә ияреп бу базарга еш килгәли, Фидаил машиналарына кирәк-ярак эзләгәндә машина саклап кала йә үзе дә, малаен җитәкләп, базар эченә үк керә торганнар иде.

Хезмәттәше Шамилнең дә бу тирәдә генә яшәве исенә төште хатынның. Узган ел эштәгеләр белән җыелышып барганнар иде, туган көнен сәбәп итеп бугай. Тәслимәнең чуалган баш мие ак-караны абайламады, туп-туры таныш йортка таба атлады. Башка чакта булса, мондый хәлләрдән соң ул, әлбәттә, тиз-тиз өенә йөгереп кайтыр һәм үзенең нинди бәлагә дучар була язганын ашыга-кабалана, хәтта елый-елый да иренә сөйләр, җаны алай гына тынычланмаса, малаен кочагына алып, шуннан күңеленә юаныч табар, кайгы катыш мәшәкатьләрен оныттырыр иде. Бүген алай итәсе килмәде. Әлбәттә, баласы, бердәнбере, Фаиле, бик тә, бик тә кадерле аңа. Ул аны сагына да башлады инде. Ләкин анда, аның гади генә өй-гаилә дип аталган оясында, икенче берәү дә бар бит әле!..

Күктә ак болытлар йөзә. Каурый сыман ап-ак болытлар. Алар кояшны каплаганда җиргә күләгәләре төшә. Ул күләгәләр җирдән шуышып, өстерәлеп баралар.

Тәслимә юл буенда очраган эскәмиягә барып чүмәште. Йа Алла! Ни булды соң әле? Вак-төяк тормыш мәшәкатьләреннән үзенә күрә тәмен табып көйле генә яшәп ятканда бит! Ни булды соң?

Уйлар учагы сүрелә башлап, башындагы мең төрле керделе-чыктылы гакыл-фикерләре салмакланып, салкынаеп киткәндәй булды. Баш мие тырыша-тырмаша азаплана: тирә-юньне чолгап алган караңгылыктан яктылыкка чыгар юл эзли. Тик юл юк, барыр юлы баткаклык, үтеп чыгар капкасы бикләнгән, бастырыкланган... тагынмы... тагын... хәер, бөтенләй юк бугай ул капка! Әнә күк йөзендә ак болытлар гына бар. Алар берсен берсе бик җай гына, ипләп кенә этә-этә төньякка таба, Казансу елгасы ягына йөзәләр. Әнә ак болытлар... тагын кара болыт була. Тагын ниндиләре бар соң? Көнозын баш өстендә ак болытлар гына күреп ияләнгән күңел күзе болытларның кара булуына гаҗәпләнгәндәй дә итә. Ак кына, бары ап-ак кына бит алар!

Тәслимә утырган эскәмия астыннан ак болыт күләгәсе шуыша.

Эскәмия сихерле булдымы, әллә инде... Хәер, ни генә булса да, ниндидер бик аз вакыт эчендә генә хатынның күңеле тынычлангандай булды. Күзләре бик ачытса да, үксеп-үксеп елыйсы килсә дә, үзен үзе юатырлык көч таба алмыйча чарасызлыктан интексә дә, уй-фикерләре сабырлана төште. Нигә теге сөйрәлчек хатын белән, көндәш белән ачыктан-ачык, күзгә-күз карап сөйләшмәде соң әле ул! Син! Син! Нигә минем иремне аздырасың? Син!.. Тфү! Шуның белән авыз чайкап сөйләшеп торыргамы! Яңагына берне чалтыратырга иде дә!..

Хатынның аяклары яңадан Казансу буена таба, көндәше яшә­гән йорт ягына атлады. Хәтта теге шакмак муенлы адәмнәр утырган чит ил машинасы очрар дип тә куркып тормады. Аңа барыбер кебек иде. Ничек кенә булса да, аның бүгенге ниятен очлыйсы, ахырына чыгарасы килә иде.

Баягы таныш йорт подъезды каршысында таныш машина күргәч, хатын имәнеп китте. Фидаил машинасы бит! Кәнтәй янында! Тегесе телефоннан шылтыраткандыр, үләм-бетәм, йә талыйлар, йә йөзгә газ сиптерәләр дип зарлангандыр да, аның өстерәлчек ире, шул кәнтәйне юату өчен чыгып чапкандыр!

Ул ирексездән башын күтәреп югарыга карады. Бишенчеме, дүртенчеме катның балконында ир-ат шәүләсе. Аның янында хатын-кыз. Кызып-кызып ни хакындадыр гәпләшәләр. Гөрләшәләрме, талашалармы – Алла белсен!

Тәслимә, сөртенә-сөртенә, олы юлга таба йөгерде. Чүпрәк мин! Җебегән! Үч алырга, миңа да күптән үч алырга кирәк иде бит инде! – дип битәрләде ул үз-үзен. Һәм, чыннан да, хатын шуннан башка бүтән юл күрмәде дә бугай инде.

Бәхеткә каршы булдымы икән, кызганычка каршы микән инде, Шамил өйдә туры килде. Өйдә һәм үзе генә. Ул, көтмәгәндә-уйламаганда хезмәттәше килеп кергәч, бик гаҗәпләнде, апты­рады.

– Берәр нәрсә булмагандыр ич? – дип сорады, ишекне ачуга.

Тәслимә үзен кулга алып өлгергән иде инде, Хак Тәгалә хатын-кызга биргән бар талантын эшкә җигеп, күңелендәгесен тышка чыгармаска, сиздермәскә тырышты. Әйе, бик теләсә, һәрбер хатын-кыз да коеп куйган актёр була ала, хатын-кызның башына төпле фикер кинәт тумый, ул аны берәмтекләп җыя-җыя да аннан соң гына иреккә чыгарып җибәрә. Үзен табигать тарафыннан да, җәмгыять тарафыннан да кимсетелгән, кыерсытылган җенси зат дип уйлау хатын-кызның ми күзәнәкләрен бертуктаусыз хәрәкәттә тота, һәм ул һәрвакыт уяу, һәрвакыт дошманына ташланырга әзер тора. Туктаусыз хәрәкәттәге ми күзәнәкләре сай суда әрле-бирле килгән вак балыкларны хәтерләтәләр.

Безнең Тәслимәнең «вак балыклары» бер юнәлештәрәк, тәртип беләнрәк йөзделәр.

– Узып барышлый гына, юл уңаеннан гына. Ничә еллар бер бүлмәдә утырып эшлибез, мин әйтәм.

– Әйдә, әйдә, уз, Тәслимә. Тартынма.

Ишек бусагасында Тәслимәне күреп каушаган Шамил, үзенең әлеге халәтенә ачуы килеп, янә каушады, кыскасы, ни кылырга белмәде. Тәслимә күптән узган инде, бер туфлиен да салырга өлгергән, ә ул һаман: «Уз, уз, тартынма», – дип кабатлап торуын белә.

Тартынып торырлык булса, монда кадәр киләме соң инде ул, тиле баш!

Шамил Тәслимәнең килеп керүенә сөенә дә. Ир хатыны булган өчен генә хис ташкынын тыеп тора. Эштә вакытта тик торганнан, алай начар-бозык уйлар белән түгел, әлбәттә, ут уйната торган зәңгәр күзле чая Тәслимәнең бит очыннан үбеп аласы килгән чаклары була торган иде лә югыйсә...

Өйдә Шамилнең маңгай чәчләре тагын да бөдрәрәк булып күренә икән. Өйдә ул эштәге җитди, һәр сүзен җиде кат үлчәп сөйләшә торган Шамил түгел. Бүлек җитәкчесе дә түгел, гади, бик гади, фәкать Шамил генә. Әгәр Шамилне белмәгән кеше булса, озын буена, ярау гәүдәсенә һәм төксе чыраена карап кына да аны усал, тәкәббер кеше дип уйлар иде. Ә өйдә хәтта тышкы кыяфәте дә андый тәэсир уятмый икән: буе да кайтышланып киткәндәй, хәтта ирен читенә елмаю да эленгән әле.

Нинди генә үткен акыллы һәм чая булмасын, Тәслимә монда кадәр килеп, ят ир бусагасын атлый белде. Әмма шуннан соң нишләргә кирәклеге башына килмәде, аптырашта калды. Рәхмәт төшкере, аны әлеге тилемсә халәтеннән бары хатын-кыз актёрлыгы гына коткарып тора, аннан соң кире чыгып йөгерергә, күңелдәге баягы ачуы да ирек бирми бугай инде.

Шамил хатынны бер бүлмәле бик тә килешле, пөхтә итеп җыештырылган фатирының түренә кертеп утыртты да, ашыга-кабалана чәй куеп, кунак сые әзерләргә кереште. Хәер, аның сые күптән әзер икән инде: ул почмактагы тәгәрмәчле бәләкәй арба-өстәлне Тәслимә янына гына этеп алып килде дә өстендәге ашъяулыгын читкә алып куйды. Әгәр дә шампан белән коры шәраб һәм коньяк шешәләрен дә сый-нигъмәт дип атасаң, матур тәлинкәләргә өелгән йөзем, банан, әфлисун кебек җимешләре әлеге төргә керә дә керә инде.

– Мин сине көтеп утыра идем әле.

Бу шартларда бер-берсенә ияләнә, күнегә башласалар да, барыбер үзара тартыну, читсенү һәм әлеге дә баягы һаман шул кыюсызлык хөкем сөрә иде өйдә. Шамил бокалларга шампан бүлде. Ул аның бөкесен дә аттырып тормады, тавышсыз гына ачты. Икесе дә күреп, сизеп тора: телләрен бары тик шәраб кына чишә алачак.

Көндәше өендә эчкән коньяк Тәслимәнең авызын киптергән иде, ул шампанны йотлыга-йотлыга эчте. Хәтта каршысындагы Шамилгә дә игътибар итмәде. Исенә килгәндә, соң: шампан бокалы бушаган иде инде. Әллә уңайсызланудан, әллә эчемлек тәэсиреннән бит алмаларына ут кабуын тойды хатын, колак яфракларына хәтле кызарган иде бугай. Тора-бара – ниндидер бик тиз арада гына – әлеге уңайсызлану хисләрен күбекле шампан гайрәте кысрыклап чыгарды, хатын үзен иркенрәк тота башлады. Тәслимәнең үзгәреш-халәтен тоеп, күреп утырган Шамил дә кыюлана төште. Җитмәсә, күңелен хәерсез хис биләп алды, каршысында балкып утырган хатынны кочагына суырып аласы килде. Килде генә, ләкин мәңге алай эшли алмаячак. Һәм ир үз-үзеннән дә батыррак, кыюрак була алмаячак иде. Юкка гына шушы көнгә чаклы өйләнми йөрми ич инде ул. Ходай Тәгалә аңа баганадай буй-сын, төс-кыяфәт һәм акыл биргән. Тик менә кыюлык дигән сыйфатка чират җиткәч, никтер саранланган иде. Өйләнәсе килгән егет кәҗә сатып өйләнә дигәндәй, әлбәттә, әгәр аны өйләнү дип атап булса, ул бер мәртәбә өйләнгән, дөресрәге, өйләнеп караган иде инде. Язылышмадылар да, кәләш белән никах укытырга дип, авылга, Шамилнең әнисе янына кайттылар. Яхшы хәтерли: җомга көнне кич кенә кайтып җитте алар. Сәлимә, булачак килен, кияүдән аерылып кайткан, бик чая һәм үткен мишәр кызы иде. Дөресрәге, Шамилне өйләнү дәрәҗәсенә ул үзе китереп җиткерде.

Иртәгә никах дигән көнне икесенә аерым-аерым урыннар җәеп йокларга яттылар. Ишек катында әнкәсе караваты, ике як почмакта өйнең түрендә үк ике карават. Ул караватлар арасында кулдан ясалган озын өстәл. Ут сүнеп ун-унбиш минут уздымы икән, Сәлимә өстәл астыннан гына шуышып килеп Шамилнең юрган астына кереп ятты. «Нишлисең, әнкәй өйдә бит», – дип пышылдады Шамил, уңайсызланып. «Сезнең өйдә үзем генә йокларга куркам мин...» – дип, егетнең муенына кайнар сулышын өрде хатын.

Шамил иртәгесен әнисенең йөзе генә түгел, үз-үзен тотышына кадәр үзгәргәнен сизде.

Җомга көн кичтән үк сөйләшеп-белешеп куйган мулла бабай кинәт кенә сырхаулап киткән, имеш. Ул шимбәдә Шамил белән Сәлимәгә никах укылмый калды. Хәер, аның алай ашык-пошык укылмавы яхшыга булды: алар барыбер кушылмадылар. Шуннан соң Шамил бүтәнгә әйләнеп карамады. Атна саен авыл­га кайтып йөрде, кайбер киленнәрдән дә болайрак итеп ялгыз әнисен бакты.

Шәраб тәнгә таралып өлгереп, кан йөрешен кызулатты, соңгы көннәрдә кичергән стресслардан талчыккан, алҗыган гәүдәсенә яңадан көч-куәт кайтты. Хатын Шамилнең бик тә үлчәп-чамалап кына әйткән сүзләреннән тырыша-тырыша үз-үзенә кызык эзләде. Шамилнең кыюсызлыгына караганда, тормыш тәҗрибәсе салынган үлчәве басарак төште. Аулак өйдә сәламәт яшь хатын белән шулай ук гаярь ир арасында хөкем иткән тартыну, уңайсызлану дилбегәсен бушатырга азапланып, мәзәк арты мәзәк сөйләргә кереште. Әле уен-көлкеле, төрткеле мәзәкләрдән соң үзенең дә, хезмәттәш хатынның да тотнаклы акыллары, менә кабына, менә дөрләп китә дип кузгалырга торган хис-тойгылары кымшана башлады, кыймылдарга, селкенергә кереште.

– Патша армиясендә хезмәт иткән солдат дембельгә кайтып килә, – дип, чираттагы мәзәген башлады Шамил. – Кит­кәндә моның кулына «Сораган бер теләгенә дә каршы кил­мәскә!» – дигән мөһер белән кәгазь-документ тапшыралар. Китә бу шулай кайтып. Кич җиткәч, бу юл уңаендагы бер авылга төн кунарга туктала. Авыл башындагы бер йортның капкасын шакый. Хуҗа хатын – шактый карт кына тешсез әби – солдатны ашата-эчертә. Тамагы туйган служевый әбидән: «Әби тагын кемнәрең бар соң?» – дип сорый. «Кирәксә чакырам, внучка Майя ещё», – дип җавап бирә әби. Солдат: «Әби карт инде, кирәк түгел, внучка Майя дигәне артык яшь, бала гынадыр», – дип уйлый-уйлый, печәнлеккә менеп китә. Иртәгесен йокысын туйдырып ишегалдына төшсә, ни күрә: бик сылу, җиләк кебек өлгереп пешкән бер кыз, шәрә ботларын елтыратып, болдыр идәнен юып маташа. Соклануыннан өнсез калган солдат моның янына килә дә:

– Ты кто такая? – дип сорый.

– Я – внучка Майя. А ты кто? – ди кыз. Үз-үзенә бик тә ачуы килгән солдат:

– А я мудак из сеновала! – дип җавап бирә.

Шамил әлеге мәзәген сөйләгәндә, Тәслимәдән күзен алмады, янәсе, хатынга тәэсире ничек. Сөйләп бетергәч, үзе рәхәтләнеп, кычкыра-кычкыра көлә башлаганын да сизми калды. Шулчаклы бирелеп, чын күңелдән көлде ки, ул кулындагы бокалдагы шәрабы чайкалып күлмәгенә түгелгәнен дә сизмәде. Тәслимә исә мәзәктән бигрәк Шамилнең үзеннән көлде бугай, моңарчы хезмәттәшенең болай дөньясын онытканын аның күргәне юк иде.

Шамил көлүеннән капылт кына туктады да диванга хатын янына күчеп утырды. Бокалларга янә шампан койды.

– Яле, Тәслимә, шул бәхетсез солдат өчен күтәрикче.

Сүз булсын өчен генә Тәслимә:

– Нишләп бәхетсез булсын? Өенә кайтып бара ич ул! –дип каршы килде.

– Бәхетсез генә түгел, мудак ул, мудак! – диде Шамил, хатынга якынрак елышып. Әмма шуннан соң нишләргә дигәндәй, аптырап, аңа күтәрелеп карады. Хатынның күзләре, күзләре генә түгел, зәңгәр күзләренең кайнар карашы аны үзенә тарта, сихри көч белән магниттай суыра иде. Моны хатын да, ир дә аңлап бетерә алмадылар, шул мизгел эчендә Тәслимә Шамилнең кочагында иде инде. «Үч алам! Барыбер үч алам!» – дип уйлады хатын. Күлмәк төймәләре итәгенә тиклем ычкындырылып, лифчик каптырмасының черт иткән тавышы аны сискәндереп җибәрде. Ир шулчаклы дәртләнгән, кызган иде, аны һичничек тә тынычландырып, башы белән бозлы суга тыксаң да суытып булмый иде инде. Тәслимә исә, киресенчә, ничек тиз кайнарланса, шулай тиз аңына да килде. «Һай, Аллам! Җиңел түгел икән ләбаса. Үч алуы алай гади генә түгел икән лә». Ул читкә тартылды, ике кулын ирнең күкрәгенә терәде. Юк, юк, Фидаилдән башка кешене кабул итә алмый икән бит ул! Ләкин соң, бик соң иде инде. Хәтта «үч алу» теләге дә юата, тынычландыра алмады аны. Ни хәл соң бу? Шамил аны көчләми ләбаса! Үзе килде бит, үзе ишеген шакыды. Максаты да бер иде. Хәзер, чынлап та, соң микәнни инде? Бу Фидаил ничекләр итеп ят, чит хатын-кызны кочаклап ята алды икән соң? Ничек, ничекләр итеп?! Ул үзе иренә күнеккән, ияләнгән, тәненә читләрнең бармак очы белән дә орынуын теләми икән ләбаса!

Әллә хатынның теләгәне кабул булды инде, ишек кыңгыравы чылтырады. Очраклы гына түгел, максатчан чылтырый. Хатын ике күкрәк арасына борынын төртеп өлгергән ирне җәһәт кенә читкә этәрде.

– Ишектә кеше бар! Шамил, дим!

Кыңгырау берөзлексез чылтырады. Әүвәл ачмаска уйлаган Шамил түзмәде, сак кына басып, кем икәнлеген белер өчен, ишек катына таба китте.

– Шамил, ач инде, ач, – диде Тәслимә, ашык-пошык төймә­ләрен каптыра-каптыра.

Тегесе һаман аңына килеп өлгермәгән иде булса кирәк, аптырап әле чәчләрен төзәтергә керешкән Тәслимәгә, әле бертуктаусыз чылтыраган ишек кыңгыравына карап, баскан урынында каткан да калган.

Әүвәл тышкы яктан йозак борылган тавыш ишетелде, аннары ишек үзе ачылып китте. Кыңгырауга басучының ачкычы да бар иде, күрәсең. Ачылып та китте, өермә кебек дуылдап бер кыз-хатын килеп тә керде һәм, Тәслимәне күрүгә, юлында басып торган Шамилне кырыйга төртеп җибәрде дә өй эченә узды. Бикле ишек, өстәлдәге шәраблар, ялгыз ир белән ялгыз хатын икәүдән-икәү генә... Аңлашыла инде. Ишектән керүче Шамил кебек озын буйлы, акшарланган йөзле кыз-хатын хуҗага таба борылды. Һәм:

– Син! Син! Ялганчы, аферист! Импотенциядән дәваланам дип, бер ел буе мине алдап, өйләнмичә йөрисең! Хәзер аңлашылды инде нинди импотент икәнлегең! – дип чәрелдәргә кереште.

Тәслимә, үзенә игътибар итмәүләреннән файдаланып, ашык-пошык кына җыенды да ябылып җитмәгән ишеккә атылды. Артыннан теге кыз-хатынның «автоматтан атканы» беренче катка җиткәнче аермачык булып ишетелеп торды.

Урамга чыккач, Тәслимә җиңел сулап куйды. Хәзер үч аласы килү теләге дә сүнгән, сүрелгән, тизрәк өенә кайтып егыласы килә иде. Автобус-мазарга утырып, һич кенә дә кешеләр күзенә чалынырга теләмәде. Казансу буйлап җәяү генә, әүвәл «Нәшрият» тукталышына чыгасы итте, аннан циркка кадәрге юлда бераз суынгач, тынычланып җиткәч, трамвайга утырыр. Урамда эңгер-меңгер төшә башласа да, караңгы түгел әле. Караңгысына караганда ул, барыннан да бигрәк, теге хатынның артыннан чыгуыннан һәм куып җитеп чәченә ябышуыннан шүрләде булса кирәк. Шамилгә төкереген чәчеп бетергәч, ул, әлбәттә, Тәслимәгә күчәчәк иде. Яхшы чакта үкчәңне күтәрергә кирәк. Хәер, яхшы ук булмады шул. Шамилнең ярәшелгән, вәгъдәләшкән кызы булганын белмәде ләбаса ул. Ә бәлкем, Фидаилнең сөйрәлчеге дә белмәгәндер аның хатынлы икәнен. Фидаил гаиләсе барлыгын яшергәндер аннан?! Мондый уйлардан котылу мөмкин түгел иде. Алардан арыныйм дип, таллыклар янәшәсеннән сузылган комлы юлдан йөгермәкче дә булып караган иде. Булмый, аяклар бата.

Алдарак, Казансуның комлы яры буенда ук, чүп-чар яндыралармы, учак ягалармы – уты тирә-юньне яктыртып, балкытып тора. Хатын шул тирәгә җитүгә, куаклар арасыннан каршысына телеграм баганасыдай ике адәм килеп чыкты.

– Дамочка, пойдёмте к нам. Вместе веселее будет. Шашлыком угостим, песеньки будем петь.

Куян кебек дерелдәргә керешкән хатынны икесе ике кулыннан эләктереп алдылар да учакка таба өстерәделәр. Кычкырмакчы булып авызын ачкан иде, әзмәвернең берсе касыгына төртте:

– Будешь кричать – на Казанке утопим!

Хатын чәбәләнде, бәргәләнде, тик файдасыз иде.

– Тихо! Сказали утопим, значит, утопим!

Аны, җилтерәтеп, учак янына алып килделәр. Учак тирәсен яшүсмер егет-кызлар әйләндереп алган. Әнә бер кыз үзе кебек үк яшүсмер малайның чалбарын тартып төшергән дә, комга тезләнеп, аның бот арасына шприц тыгып маташа. Икенчесе «ыштансызны» юата:

– Не бойся! Твои предки, надеюсь, с тебя штаны сдерать не будут?

Тәслимәне, төрткәләп, учак янына алып килделәр.

– Скучно тебе видимо. Час, очень весело будет!

Күз ачып йомган арада, шприцлы кыз Тәслимә янына килеп басты.

– Приготовились, – диде ул, чырык-чырык көлә-көлә.

Сул беләгенең тамырын нидер ачыттырып куйды. Шуннан соң... шуннан соң җиңелчә генә башы әйләнәсе килеп торды да беркавымнан рәхәт булып китте. Кичке Казансу өсте күбекләнә-күбекләнә кайный, төнге күккә учлап диярлек сипкән исәпсез-хисапсыз йолдызлар ниндидер бик җиңел, кызу көйгә биешә, сикерешәләр. Яңа туган ай кырын яткан да ялкауланып, иренеп кенә челем тартадыр сыман. Әйләнә-тирәсенә тәмәке утлары-йолдызлары чәчри. Ай Тәслимәгә күз кысты. Хатын, җавап итеп, үзе дә аңа күз кысты һәм: «Мине үзеңә ал әле! Зөһрә бит мин, күрәсеңме, мин Зөһрә кыз!» –дип кычкырырга кереште.

Кемдер аның авызын томалады.

Кемдер:

– Менты! – дип сөрән салды.

Яшүсмерләр, тараканнар кебек, төрлесе төрле якка качыша башлады. Яр буенда учак һәм айга кулларын сузып торган Тәслимә генә калдылар. Шулчак учак янына өч кеше йөгереп килде һәм берсе хатынның кулларыннан эләктереп артка каерды.

– Син ник качмадың, красавица?

Милиционерларның бу сүзләреннән соң хатын көлеп җибәрде:

– Нигә качыйм ди мин. Моя милиция меня бережёт!

Тегеләр үзара нидер пышылдашып алдылар да, аны култыклап, машинага таба алып киттеләр.

Машинада эссе, тынчу. Кара, рәхмәт яугыры, кемдер аңа эссе икәнлеген белгән кебек күлмәкләрен салдырырга кереште. Аны иркәлиләр, күкрәкләреннән, тәннәреннән үбәләр.

Хатынны арткы утыргычка сузып салдылар да, шәрә милиционер аның өстенә атланды. Ул әле мышкылдый, әле тончыккандай гыр-гыр килә иде. Чү! Нишлисең син, кабахәт! Хатын чәбәләнә башлады. Кемдер аның башына басты.

Милиция машинасында, аулак урыннарда туктый-туктый, аны таңга кадәр бушка утыртып йөрделәр. Аннары, таң беленә башлауга, үзе яшәгән йортның ишегалдында машинадан этеп диярлек төшереп калдырдылар.

Аның күңеле болгана, башы әйләнә иде. Аяклары да тотмый, басып торган җирендә як-якка чайкалып тора. Менә аның подъезды, әнә өченче катта аларның балконы. Балконда... балконда Фидаил басып тора. Әүвәл ул хатынын танымады. Танып алгач, атылып урамга чыкты һәм йөгереп килешенә хатынын күтәреп алды. Үзе тилергән кебек берөзлексез кызу-кызу сөйләнә:

– Тәслимә, бәгырькәем, зинһар, гафу ит мине, кичерә күр, Тәслимәм.

Фидаилнең көчле кулларын тоеп, бишектә тирбәлгәндәй барды ул. Шундый рәхәт. Хатын чытырдатып күзләрен йомды. Ул оча, ул канатлы икән бит! Ул – Җир баласы – мизгел эчендә күк кызына әверелде. Ул оча, ул күктә йөзә! Янәшәсендә генә Фидаил дә оча икән. Бераз алдарак, нәни канатларын тырышып җилпи-җилпи, Фаил дә оча.

Алар өчесе бергәләшеп очалар. Алар болытлардан да өстәрәк... очалар да очалар... Кояшка таба очалар... Һай, Кояш аларның канатларын көйдермәсә ярый инде...